हिमालपारी हुम्लाको तिल गाउँ प्राकृतिक विपद्‌को त्रासले बस्ती विस्थापनको संकटमा

साउन २०, २०८२।

हुम्ला, तिलगाउँ – चीनसँग सीमा जोडिएको हुम्ला जिल्लाको लिमी उपत्यकामा अवस्थित तिलगाउँ बासिन्दाहरू प्राकृतिक विपद्‌को भयले बस्ती नै विस्थापन गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगेका छन्। पछिल्ला महिना यता बाढी र भेलपहिरोका घटनाले गाउँमा ठूलो जोखिम बढेपछि स्थानीयहरू सुरक्षित स्थानमा सार्न माग गरिरहेका छन्।

यस वर्ष जेठ १ गते हिमताल फूटेर आएको भेलले तिलगाउँमा बाढी र पहिरो ल्यायो। बगाएको घर, बिग्रिएको जलविद्युत् आयोजना, सिँचाइका कुलो, खानेपानीको धारा र खेतबारीले गाउँ जोखिममा परेको छ। अघिल्लो हप्ता फेरि अर्को बाढी आउँदा गाउँलेहरू राति गुम्बामा सुत्न बाध्य भए।

३९ वर्षीय पेम्बा तुन्डुप लामाले बीबीसीसँग भने, गाउँको माया लाग्छ, तर के गर्ने? बाँच्नका लागि बसाइँ सर्नुपर्ने भयो। हामीले सरकारसँग सुरक्षित ठाउँमा सारिदिन बारम्बार माग गरेका छौँ।

तिलगाउँ नाम्खा गाउँपालिका–६ मा पर्छ। सन् २०२० मा चीनतर्फ सीमा क्षेत्रमा नयाँ भवन निर्माणको विवादपछि यो क्षेत्र सामरिक र कूटनीतिक दृष्टिले निकै संवेदनशील मानिन्छ। लिमी उपत्यकाबाटै कैलाश मानसरोवर र ताक्लाकोट देख्न सकिन्छ।

वडा अध्यक्ष पाल्जोर लामाले भने, लिमीका तीन गाउँमध्ये जाङ गाउँ पहिल्यै लगभग खाली भइसकेको छ। तिलगाउँ पनि खाली हुने हो कि भन्ने चिन्ता छ। यहाँ बस्ने नै नहुने हो भने चीनसँगको सीमाको पहरेदारी कसले गर्छ?

स्थानीय प्रशासनले गाउँले विस्थापनको विषयमा औपचारिक जानकारी नपाएको जनाएको छ। तर स्थानीयहरू, अध्येता र जनप्रतिनिधिहरू सबैले लिमी उपत्यकाभित्रै सुरक्षित क्षेत्रमा पुनःस्थापनाको माग राखेका छन्।

विज्ञहरू भन्छन्, लिमी उपत्यका हिमताल र हिमनदी विस्फोटको संवेदनशील क्षेत्रमा पर्छ। २०१५ मा जर्मन वैज्ञानिकहरूले गरिएको अध्ययनमा सन् २००५–२०१४ बीच हल्जी क्षेत्रमा ६ वटा हिमताल विस्फोटको घटना भएको उल्लेख गरिएको थियो।

सरकारी अध्ययन टोलीले हालैको बाढीको मुख्य कारण ५,४०० मिटर उचाइमा रहेको हिमतालबाट पानी चुहिनु रहेको जनाएको छ। उनीहरूले तत्काल ठूलो जोखिम नरहे पनि गर्मी महिनामा पुनः यस्तै घटना हुन सक्ने चेतावनी दिएका छन्।

नाम्खा गाउँपालिकाले प्रधानमन्त्रीसमक्ष बुझाएको ज्ञापनपत्रमा उल्लेख गरिएको छ। लिमीका जनताले सीमाको रक्षा गर्दै आएका छन्। तर कृषि र पशुपालन बन्द, विपद्का कारण बस्ती खाली हुँदै जानु चिन्ताजनक हो। यहाँको बस्तीलाई टिकाइराख्न, जीविकोपार्जनको आधार निर्माण गरी राष्ट्रिय पहुँचको स्थायित्व कायम गर्नुपर्छ।

काठमाडौँमा बस्दै आएका लिमीका कोन्जोक छोपेल भन्छन्, छ महिनासम्म नाका बन्द हुन्छ। बिरामी पर्दा हेलिकप्टरमै ल्याउनुपर्छ। यस्ता कठिनाइका कारण धेरैजना पहिल्यै सरेका छन्। तर हामी अझै पनि पर्यटन प्रवर्द्धन, गुम्बा संरक्षण जस्ता प्रयास गर्दैछौँ।